Gara çaýyň ilkinji önümçilik döwründe önüm gara çaýyň özboluşly reňkini, ysyny, tagamyny we şekil aýratynlyklaryny emele getirip, birnäçe çylşyrymly üýtgeşmeleri başdan geçirýär.

Guramak

Guramakgara çaý taýýarlamagyň ilkinji prosesi. Adaty howa şertlerinde täze ýapraklar belli bir wagtlap esasan suwuň bugarmagy sebäpli inçe ýaýraýar. Guramagyň wagty uzaldygyça, täze ýapraklardaky maddalaryň öz-özünden dargamagy kem-kemden güýçlenýär. Täze ýaprak çyglylygynyň yzygiderli ýitmegi bilen ýapraklar kem-kemden kiçelýär, ýapragyň gurluşy gaty ýumşakdan üýtgeýär, ýapragyň reňki täze ýaşyldan goýy ýaşyl reňkde, içki hili we ysy hem üýtgeýär. Bu prosese guramak diýilýär.

Guramak prosesi guramak döwründe fiziki we himiki üýtgemeleri öz içine alýar. Bu iki üýtgeşme biri-biri bilen baglanyşykly we biri-birini çäklendirýär. Fiziki üýtgemeler himiki üýtgemeleri öňe sürüp, himiki üýtgemeleri saklap biler we hatda himiki üýtgemeleriň önümlerine täsir edip biler.

Munuň tersine, himiki üýtgemeler fiziki üýtgemeleriň gidişine-de täsir edýär. Ikisiniň arasyndaky üýtgeşmeler, ösüş we özara täsir temperatura we çyglylyk ýaly daşarky şertlere baglylykda üýtgeýär. Guramak derejesini özleşdirmek we çaýyň hiliniň talaplaryny kanagatlandyrmak üçin degişli tehniki çäreler görülmeli.

1. Guramagyň fiziki üýtgemeleri

Täze ýaprak çyglylygynyň ýitmegi, guramagynyň fiziki üýtgemeleriniň esasy tarapydyr. Adaty howa şertlerinde, emeli gözegçilik astynda ýapyk tebigy gurap, täze ýapraklaryň suwuň süpürilmegi we ýitmegi “çalt, haýal, çalt” bolýar. Birinji etapda ýapraklardaky erkin suw çalt bugarýar; Ikinji etapda, içki maddalaryň öz-özünden dargamagy we ýaprak baldak suwunyň ýapraklara ýaýramagy wagtynda suwuň bugarmagy haýallaýar; Üçünji etapda, baldakdan ýapraklara daşalýan suw we içki maddalar birleşýän suw emele getirmek üçin öz-özünden dargaýar, şeýle hem kolloid gatylaşmagy bilen bölünip çykýan käbir suwlar we bugarmak ýene çaltlaşýar. Howa adaty däl bolsa ýa-da emeli gözegçilik berk bolmasa, gurap durka süýji ýaprak suwunyň bugarmagyň tizligi belli bolmaz. Guramak tehnologiýasy, täze ýaprak çyglylygynyň bugarmak prosesine emeli gözegçilikdir.

Gurap giden ýapraklardaky suwuň köp bölegi ýapraklaryň arka tarapyndaky stomata arkaly bugarýar, suwuň bir bölegi ýaprak epidermisiniň üsti bilen buglanýar. Şonuň üçin süýji ýaprak suwunyň bugarmak derejesi diňe bir daşky şertlere däl, eýsem ýapraklaryň gurluşyna hem täsir edýär. Köne ýapraklaryň keratinizasiýa derejesi ýokary bolup, suwuň dargamagyny kynlaşdyrýar, ýaş ýapraklaryň keratinizasiýa derejesi pes bolsa, suwuň ýaýramagyny aňsatlaşdyrýar.
Gözleglere görä, ýaş ýapraklardaky suwuň ýarysyndan gowragy ösmedik kesikul gatlagyndan bugarýar, şonuň üçin köne ýapraklar haýal tizlikde suw ýitirýär we ýapraklar has çalt suw ýitirýär. Baldakda ýapraklardan has köp suw bar, ýöne baldakdan suwuň bugarmagy haýal we bir bölegi ýapraklara transport arkaly bugarýar.

Guradylan ýapraklaryň çyglylygy azaldygyça ýaprak öýjükleri çişen ýagdaýyny ýitirýär, ýaprak massasy ýumşak bolýar we ýaprak meýdany azalýar. Leavesapraklar näçe kiçi bolsa, ýaprak meýdany azalýar. Manskaýa maglumatlaryna görä (8-1-nji tablisa) 12 sagatlap gurandan soň, birinji ýaprak 68%, ikinji ýaprak 58%, üçünji ýaprak 28% azalýar. Bu ýapraklaryň dürli öýjükli dokuma gurluşlary bilen baglanyşyklydyr. Guramak dowam etse, suwuň mukdary belli bir derejede peselýär we ýapragyň hili ýumşakdan gaty we döwülýär, esasanam pyntyklaryň we ýapraklaryň uçlary we gyralary gaty we döwülýär.

Budlaryň we ýapraklaryň arasyndaky suw ýitgisiniň tapawudy deň däl guramagyna sebäp bolýar. Iki ýagdaý bar: biri täze ýapraklaryň birmeňzeş dälligi, çaýyň hilini ýokarlandyrmak üçin amatly däl ýapraklaryň we ýapraklaryň arasyndaky näzikligiň tapawudy bilen baglanyşyklydyr. Muny ýeňip geçmek üçin täze ýapraklary bahalandyrmak çäreleri görülip bilner. Ikinjiden, näziklik birmeňzeş bolsa-da, pyntyklaryň, ýapraklaryň we baldaklaryň dürli bölekleriniň arasynda tapawutlar bolup biler. Gysgaça aýdylanda, suwsuzlygyň derejesi degişlidir we deňsizlik mutlakdyr.

Gurap giden ýapraklaryň çyglylygynyň üýtgemegi, bir topar sebäpden suwuň ýaýramagynyň alamatydyrçaý guradytemperatura, ýapragyň ýaýramagynyň galyňlygy, wagty we howa aýlanyşy ýaly tehniki şertler.

2. Guramak şertleri

Guramak döwründe görülýän ähli tehniki çäreler, fermentasiýa üçin zerur şertleri kanagatlandyrmak üçin guradylan ýapraklarda birmeňzeş we orta fiziki we himiki üýtgemeleri gazanmaga gönükdirilendir. Guradylan ýapraklaryň hiline täsir edýän daşarky şertler ilki suwuň bugarmagy, soňra temperaturanyň täsiri we ahyrsoňy wagtyň dowamlylygydyr. Olaryň arasynda temperatura gurap giden ýapraklaryň hiline iň uly täsir edýär.

a. Suw bugarmagy

Guramagyň ilkinji ädimi suwuň bugarmagydyr we suwuň bugarmagy howanyň çyglylygy bilen ýakyndan baglanyşyklydyr. Howanyň çyglylygy gurak ýapraklardan çyglylygyň çalt bugarmagyna getirýär; Howanyň çyglylygy ýokary bolsa, çyglylygyň bugarmagy haýal bolar. Suwuň bugarmagynyň netijesi, ýapraklaryň üstünde suw bugynyň doýgun gatlagynyň emele gelmegidir.

Howanyň çyglylygy pes bolsa, ýagny howada bolup bilýän suw buglary köp bolsa we ýapraklardaky suw bugy howada çalt ýaýrasa, ýapraklarda bug doýma ýagdaýy bolmaz we guradylan ýapraklaryň fiziki üýtgemeleri has çalt dowam eder. Elbetde, suw buglarynyň howadaky doýmagy howanyň temperaturasy bilen ýakyndan baglanyşyklydyr. Temperatura näçe ýokary bolsa, şonça-da suw buglary siňdirilýär we ýapraklaryň üstünde bugyň doýgun ýagdaýyny emele getirýär.
Şonuň üçin howada deň mukdarda suw bugy bilen, eger temperatura ýokary bolsa, çyglylyk pes bolar; Temperatura pes bolanda, çyglylyk ýokary bolýar. Şonuň üçin ýokary temperatura suwuň bugarmagyny çaltlaşdyrar.

Howa üpjünçiligi adaty guramak üçin möhüm şertdir. Guradyjy kamera möhürlenip, şemalladylmasa, gyzdyrmagyň başlangyç döwründe howanyň pes çyglylygy gurap giden ýapraklarda çyglylygyň buglanmagyny çaltlaşdyrýar. Guramagyň wagty uzaldygyça howadaky suw buglarynyň mukdary köpelýär, çyglylyk ýokarlanýar, suwuň buglanmagy we suwuklanmagy kem-kemden deňagramlylyga ýetýär, ýapragyň temperaturasy birneme ýokarlanýar, guradylan ýaprak öýjük membranasynyň geçirijiligi ýokarlanýar, işjeňligi ýokarlanýar fermentler güýçlenýär, himiki üýtgemeler çaltlaşýar we mazmunyň öz-özünden dargamagy we okislenmegi üýtgemegi haýaldan güýçli üýtgeýär, guramagyň himiki üýtgemeleriniň ýaramaz ýolda ösmegine sebäp bolýar we agyr ýagdaýlarda guradylan ýapraklaryň gyzyl reňklenmegi bolup biler.

Şeýlelik bilen, içerdeçaý ýapraklary guraýaresasanam ýyladyşyň guramagy, belli bir derejede howa çalşygy bilen bilelikde bolmalydyr. Akýan howa gurap giden ýaprak gatlagyndan öwüsýär, suw buglaryny ýaprak ýüzüne alyp, ýapraklaryň töwereginde pes çyglylyk gurşawyny emele getirýär we ýaprak çyglylygynyň bugarmagyny hasam çaltlaşdyrýar. Gurap giden ýapraklardan suwuň bugarmagy, ýapragyň temperaturasynyň ýokarlanmagyny haýalladýan belli bir mukdarda ýylylygyň siňdirilmegini talap edýär. Howanyň göwrümi näçe uly bolsa, suwuň bugarmagy näçe çalt bolsa, ýaprak temperaturasynyň haýal ýokarlanmagy we guradylan ýapraklaryň himiki üýtgemegi haýal bolar.

Tebigy howanyň guramagyna edýän täsirini ýeňip geçmek üçin emeli guradyjy enjamlar guradyjy maşynlar, guradyjy tanklar we ş.m. önümçilikde giňden ulanylýar, bularyň hemmesi gyzgyn howa generatorlary bilen enjamlaşdyrylan we temperaturany we howanyň göwrümini sazlap bilýär. Guraýan çukuryň howa göwrümi, adatça, dargadylan ýaprak gatlagynda “deşikleri” urmazlyk ýörelgesine esaslanýar.

Otherwiseogsam, howa ýaprak gatlagyndaky “deşiklerden” jemlenip, ýel basyşynyň ýokarlanmagyna we gurap ýatan ýeriň töweregindäki budlaryň we ýapraklaryň ýaýramagyna sebäp bolar. Howanyň göwrümi pyçak gatlagynyň howa geçirijiligi bilen berk baglanyşyklydyr. Pyçak gatlagynyň howa geçirijiligi gowy bolsa, howanyň göwrümi has uly bolup biler we tersine, has kiçi bolmaly. Täze ýapraklar ýumşak bolsa, budlary we ýapraklary ownuk bolsa, ýaprak gatlagy ykjam we dem alyş ukyby pes; Guramagyň soňky döwründe ýapraklaryň dem alyş ukyby hem azalar we howanyň göwrümi has kiçi bolmaly. Howanyň göwrümi az we temperatura şoňa görä peselmeli. Guramak amaly prinsipi ilki bilen howanyň göwrümini ýokarlandyrmak, soň bolsa peseltmek, ilki bilen temperaturany ýokarlandyrmak we soňra peseltmekdir. Şonuň üçin guradylan çukuryň pyçak galyňlygy üçin belli bir talaplar bar, olar adatça 15-20 sm-den geçmeli däldir. Şol bir wagtyň özünde, ýaprak gatlagynyň ýokarky we aşaky böleklerinde ýapraklaryň birmeňzeş guramagyny gazanmak üçin, guramak wagtynda el bilen garyşmak hem zerurdyr.

b. Howanyň temperaturasy

Guramagyň esasy şerti, temperatura. Guramak prosesinde täze ýapraklaryň fiziki-himiki üýtgemeleri temperatura bilen ýakyndan baglanyşyklydyr. Temperaturanyň ýokarlanmagy bilen ýapragyň temperaturasy çalt ýokarlanýar, suwuň bugarmagy ýokarlanýar, guramagyň wagty gysgalýar we fiziki we himiki üýtgemeler prosesi çaltlaşýar. Temperatura gaty ýokary bolsa, guradylan ýapraklaryň düzümindäki himiki üýtgemeleriň güýçlenmegine sebäp bolar. Şonuň üçin guradylanda, has gowusy 30-32 wind, ýeliň temperaturasyny 35 below aşakda gözegçilik etmek maslahat berilýär, esasanam uly ýaprak görnüşleriniň täze ýapraklary üçin, sebäbi ýapragyň ýokary temperaturasy gury we ýanýan uç uçlaryna sebäp bolup biler.

Guramagynyň temperaturasy guradylan ýapraklardaky endogen fermentleriň işjeňliginiň üýtgemegine täsir edýär, bu bolsa öz gezeginde bar bolan maddalaryň himiki reaksiýasyna täsir edýär. Esasy kislotadan başga, beýleki birleşmeleriň 23-33 range aralygynda az üýtgemegi bar. Temperatura 33 above-dan ýokary galsa, guradylan ýapraklaryň hiline amatly bolmadyk temperaturanyň ýokarlanmagy bilen esasy birleşmeleriň düzümi kem-kemden azalýar.

Temperatura we howanyň mukdary guramagyň fiziki we himiki üýtgemeleri bilen ýakyndan baglanyşyklydyr, temperatura bilen himiki üýtgemeleriň arasynda has köp baglanyşyk, howanyň göwrümi bilen fiziki üýtgemeleriň arasynda has uly baglanyşyk bar. Temperaturany we howanyň göwrümini sazlamak bilen, ýapraklaryň süpürilişindäki fiziki-himiki üýtgemeleriň ösüş tizligini dolandyryp bolýar. “Ilki bilen howanyň göwrümini ýokarlandyrmak, soň peselmek” we “ilki bilen temperaturany ýokarlandyrmak, soň bolsa peselmek” iş prinsipini kabul etmek maslahat berilýär. Belli bir wagt özleşdirmek islenýän derejä ýetip biler.

3. Guramak wagty

Guramagyň wagtynyň gurap giden ýapraklaryň fiziki-himiki üýtgemegine täsiri, temperatura we ýapragyň ýaýramagy ýaly dürli şertler sebäpli üýtgeýär. Şol bir wagtyň özünde guradylan ýapraklaryň horlanmak derejesi dürli temperatura bilen üýtgeýär we himiki üýtgemelerine we hiline täsiri hem başga.